บาตรพระ : ภาชนะแห่งความศรัทธาและความเมตตา
บาตรพระ ถือเป็นหนึ่งในเครื่องใช้ที่สำคัญที่สุดในพระพุทธศาสนา เป็นภาชนะที่พระสงฆ์ใช้สำหรับใส่ภัตตาหารในเวลาบิณฑบาต หรือรับถวายจากญาติโยม ซึ่งนอกจากจะมีความสำคัญทางด้านการปฏิบัติทางศาสนาแล้ว บาตรพระยังมีความหมายและคุณค่าทั้งทางด้านประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมอีกด้วย
ประวัติความเป็นมาของบาตรพระ
ประวัติความเป็นมาของบาตรพระสามารถสืบย้อนกลับไปได้ถึงสมัยพุทธกาล โดยในสมัยนั้น พระสงฆ์ยังไม่มีบาตรใช้ และจะออกรับภัตตาหารโดยใช้อัฐบริขาร หรือสิ่งของจำเป็น 8 อย่าง ได้แก่ ผ้าสามผืน (สบง จีวร สังฆาฏิ) เข็ม ** มีด ** กระบอกน้ำ ** หม้อกรองน้ำ ** ไม้เท้า ** ผ้ากรองน้ำ ** และ **ร่ม **
ต่อมาเมื่อพระพุทธเจ้าได้ทรงเสด็จไปยังเมืองอาฬวี ซึ่งเป็นเมืองที่ผู้คนรับประทานอาหารด้วยมือเปล่า ทำให้พระสงฆ์ไม่สามารถรับภัตตาหารได้ พระพุทธเจ้าจึงทรงอนุญาตให้พระสงฆ์ใช้บาตรสำหรับใส่ภัตตาหาร โดยบาตรในสมัยแรกๆ นั้นทำมาจากดินเผา
ชนิดของบาตรพระ
บาตรพระมีหลายชนิด โดยแบ่งตามวัสดุที่ใช้ในการทำ ดังนี้
-
บาตรดินเผา เป็นบาตรที่ทำมาจากดินเผา มีลักษณะเป็นทรงกลมปากแคบ ก้นแบน มีสีน้ำตาลแดงหรือน้ำตาลไหม้
-
บาตรสำริด เป็นบาตรที่ทำมาจากโลหะสำริด มีลักษณะเป็นทรงกลมปากแคบ มีสีออกเหลืองอมเขียว
-
บาตรเงิน เป็นบาตรที่ทำมาจากโลหะเงิน มีลักษณะเป็นทรงกลมปากแคบ มีสีขาว
-
บาตรทอง เป็นบาตรที่ทำมาจากโลหะทองคำ มีลักษณะเป็นทรงกลมปากแคบ มีสีเหลืองอร่าม
ความสำคัญของบาตรพระ
บาตรพระมีความสำคัญทั้งทางด้านการปฏิบัติทางศาสนาและทางด้านวัฒนธรรม ดังนี้
ทางด้านการปฏิบัติทางศาสนา
- บาตรพระเป็นภาชนะที่พระสงฆ์ใช้สำหรับใส่ภัตตาหารในเวลาบิณฑบาต ซึ่งเป็นการปฏิบัติตามพระวินัยที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติไว้
- บาตรพระเป็นเครื่องเตือนใจให้พระสงฆ์สำรวมระวังในพฤติกรรมการฉันอาหาร โดยต้องฉันอาหารตามพระวินัย เช่น ไม่ฉันอาหารหลังเวลาเที่ยงวัน
- บาตรพระเป็นเครื่องมือในการฝึกความอดทนและความไม่ยึดติดในวัตถุ เนื่องจากพระสงฆ์จะต้องใช้บาตรเดียวกันตลอดชีวิต
ทางด้านวัฒนธรรม
- บาตรพระเป็นสัญลักษณ์ของความศรัทธาของพุทธศาสนิกชน ที่มีต่อพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์
- บาตรพระเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมไทย โดยมีการใช้บาตรในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ เช่น พิธีทอดกฐิน พิธีทอดผ้าป่า พิธีบวชนาค
- บาตรพระเป็นงานหัตถกรรมชั้นสูงของไทย ที่แสดงถึงความวิจิตรบรรจงและฝีมืออันประณีตของช่างฝีมือไทย
การทำบาตรพระ
การทำบาตรพระเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนและใช้เวลานาน โดยทั่วไปจะแบ่งเป็นขั้นตอนดังนี้
-
การเตรียมดิน ดินที่ใช้ในการทำบาตรพระต้องเป็นดินเหนียวที่มีคุณภาพดี นำดินมาแช่น้ำแล้วนวดให้เข้ากันจนได้เนื้อที่ละเอียดและเหนียว
-
การขึ้นรูป นำดินที่เตรียมไว้มาขึ้นรูปเป็นบาตร โดยใช้เครื่องมือต่างๆ เช่น จักรหมุนดิน ไม้บรรทัด มีด ค่อยๆ ขึ้นรูปเป็นทรงกลมปากแคบ ก้นแบน
-
การตากแห้ง นำบาตรที่ขึ้นรูปเสร็จแล้วไปตากแห้งในที่ร่มจนแห้งสนิท ซึ่งอาจใช้เวลาหลายวันหรือหลายสัปดาห์
-
การเผา นำบาตรที่แห้งสนิทไปเผาในเตาเผาโดยใช้ความร้อนสูง โดยทั่วไปจะใช้เวลาเผาประมาณ 12-15 ชั่วโมง
-
การเคลือบ หลังจากเผาเสร็จแล้วนำบาตรไปเคลือบด้วยสารเคลือบต่างๆ เพื่อให้บาตรมีความเงางามและทนทาน โดยสารเคลือบที่นิยมใช้ ได้แก่ เคลือบใส เคลือบดำ เคลือบน้ำตาล
การดูแลรักษาบาตรพระ
บาตรพระเป็นภาชนะที่ใช้สำหรับใส่อาหาร จึงควรดูแลรักษาให้สะอาดอยู่เสมอ โดยวิธีการดูแลรักษาบาตรพระมีดังนี้
)
- หลังจากใช้งานแล้ว ควรล้างบาตรด้วยน้ำสะอาดและเช็ดให้แห้ง
- หากบาตรมีคราบสกปรกติดแน่น ควรใช้น้ำยาล้างจานหรือผงซักฟอกผสมกับน้ำแล้วล้างออกให้สะอาด
- ไม่ควรใช้ของแข็งขัดทำความสะอาดบาตร เพราะอาจทำให้บาตรเป็นรอย
- เมื่อบาตรเกิดรอยร้าวหรือรอยแตก ควรนำไปซ่อมแซมโดยช่างฝีมือที่มีความชำนาญ
บทบาทของบาตรพระในสังคมไทย
บาตรพระมีบทบาทที่สำคัญในสังคมไทย โดยเป็นสัญลักษณ์ของความศรัทธาของพุทธศาสนิกชน และมีส่วนในการส่งเสริมการทำบุญทำทาน ดังนี้
การบิณฑบาต การบิณฑบาตเป็นกิจวัตรประจำวันที่สำคัญของพระสงฆ์ โดยพระสงฆ์จะออกบิณฑบาตในตอนเช้าตรเพื่อรับอาหารจากญาติโยม ซึ่งการบิณฑบาตนอกจากจะเป็นการรับอาหารแล้ว ยังเป็นการสร้างความสัมพันธ์ระหว่างพระสงฆ์กับชุมชนอีกด้วย
การทอดกฐิน กฐินเป็นผ้าสำหรับใช้ทำจีวรของพระสงฆ์ โดยญาติโยมจะร่วมกันทอดกฐินถวายแด่พระสงฆ์ในวัดในช่วงหลังฤดูเข้าพรรษา ซึ่งการทอดกฐินถือเป็นการทำบุญที่มีอานิสงส์สูง
การทอดผ้าป่า ผ้าป่าเป็นผ้าสำหรับใช้ในการบูรณะซ่อมแซมวัดวาอาราม ญาติโยมจะร่วมกันทอดผ้าป่าถวายแด่พระสงฆ์ในวัดเพื่อบูรณะซ่อมแซมวัดวาอารามที่ชำรุดทรุดโทรม
การบวชนาค การบวชนาคเป็นพิธีกรรมที่สำคัญในการบวชพระ โดยในพิธีจะมีการนำนาคเข้าโบสถ์และให้พระสงฆ์โกนผมและให้ศีลนาค จากนั้นให้ญาติโยมเทน้ำพระพุทธมนต์ลงในบาตร ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการเป็นพระภิกษุ
ตำนานและเรื่องราวเกี่ยวกับบาตรพระ
มีตำนานและเรื่องราวเกี่ยวกับบาตรพระมากมาย ซึ่งเป็นเรื่องราวที่สอนให้คนเราได้แง่คิดต่างๆ ดังนี้
ตำนานบาตรพระวิเศษ
กาลครั้งหนึ่งมีพระภิกษุรูปหนึ่งออกบิณฑบาตในหมู่บ้านแห่งหนึ่ง ขณะที่กำลังเดินบิณฑบาตอยู่นั้น ท่านก็พบกับหญิงชราคนหนึ่งที่กำลังนั่งร้องไห้อยู่ข้างถนน พระภิกษุจึงเข้าไปสอบถามหญิงชราว่าเกิดอะไรขึ้น หญิงชราเล่าให้พระภิกษุฟังว่า ตนมีลูกชายคนหนึ่งที่เป็นโจร และวันนี้ลูกชายของตนได้ถูกจับไปประหารชีวิต พระภิกษุจึงบอกกับหญิงชราว่า ตนจะช่วยเหลือลูกชายของเธอ หญิงชราจึงรีบกราบขอบคุณพระภิกษุ
พระภิกษุได้นำบาตรของตนไปที่ลานประหาร และวางบาตรลงตรงหน้าลูกชายของหญิงชรา ขณะที่เพชฌฆาต
